Kat.nl | Het gedrag en de intelligentie van de kat
Introductie
Van katten wordt gezegd dat zij bijzonder intelligent zijn, maar in vergelijking met honden is hun repertoire toch beperkt. Honden, van origine roedeldieren, zullen commando's opvolgen, zeker als zij daarvoor beloond worden door hun baasje, die door honden wordt gezien als de leider van de roedel. De kat daarentegen heeft géén leider en is derhalve een veel meer solitair opererend dier, vooral in de jacht. Een kat begrijpt een commando vaak wel, maar kiest er net zo makkelijk voor om niet te gehoorzamen. Een kat kan in zijn eentje overleven, maar hij zal toch een 'kolonie' met andere katten vormen als dat kan. Het gedrag van katten is dan ook een interessant thema dat hierna aan de orde komt.
De kunst van het communiceren met de kat
Katten brengen zowel verbaal (met geluiden) als non-verbaal, door bijvoorbeeld geurstoffen of het maken van bewegingen met lichaamsdelen, boodschappen over. Als je een relatie opbouwt met je kat, dan is het goed om je te realiseren dat je kat jou niet als de dominante van de twee ziet en dat hij zelf beslist om iets wel of niet te doen. De communicatie tussen mens en kat is wederkerig. Als je je kat goed observeert, dan zal je al snel nuanceverschillen opmerken in de geluiden die je kat maakt en in de lichaamstaal van je kat. Probeer het gedrag van je kat altijd te interpreteren binnen de context van de situatie waarin je kat verkeert. Bijvoorbeeld: een kat die miauwt voor de deur van de kast waar het eten is opgeborgen wil waarschijnlijk eten, maar een kat die miauwt voor de tuindeur wil waarschijnlijk naar buiten gelaten worden. Het gedrag (miauwen) is hetzelfde, maar de locatie bepaalt in dit voorbeeld de betekenis. Het miauwen van katten klinkt bij elke kat(tensoort) anders. Siamezen staan erom bekend dat zij tegen hun menselijke huisgenoten 'praten', terwijl andere katten nauwelijks geluid produceren. Spinnen is in de meeste gevallen een teken van tevredenheid. Kittens beginnen vaak al te spinnen als zij één week oud zijn. Maar vergis je niet, een kat kan ook spinnen om zichzelf gerust te stellen. Andere emoties, zoals angst, boosheid en ongenoegen worden kenbaar gemaakt door te sissen, te spuwen, te snauwen en te grommen. Katten klapperen soms ook met hun tanden, vooral als zij iets zien waarop zij willen jagen. En Katten schreeuwen zo nu en dan, vooral tegen andere katten, vóór of tijdens een gevecht of als er een paring aan de orde is. Als een kat zich comfortabel voelt, dan staan zijn oortjes doorgaans overeind met de puntjes naar voren. Zijn snorharen hangen er dan ook rustig bij. Als een kat zich fijn voelt en op schoot ligt, dan zal hij soms met zijn pootjes trappelen, zoals hij ook deed toen hij nog gevoed werd door zijn moeder. Als de snorharen van de kat naar voren gaan staan, de kat zijn oren naar achteren klapt, de pupillen vernauwen, de haren van de kat overeind gaan staan (vooral op de rug en de staart) en de kat zijn rug bolt, dan is de kat klaar voor een gevecht. Als een kat bang is, dan is dit onder meer te herkennen aan grote, opengesperde ogen en platte oren en snorharen.
Enkele basisinstincten van de kat
Katten zijn van oudsher nachtdieren en zij rusten tot wel zestien uur per etmaal, waarvan zij een substantieel deel slapen. Als echte jagers bewaren zij hun energie voor de explosieve kracht die nodig is om hun prooi te achtervolgen. Hun instinct is sterk gericht op de jacht op kleine prooidieren. Dit zie je al bij zeer jonge kittens die spelenderwijs leren jagen door speeltjes en blaadjes achterna te zitten. Het gehoor, het zicht en de reuk van de kat zijn perfect afgesteld voor de jacht. Ook de snorharen spelen een belangrijke rol. Het zijn in feite zeer gevoelige tastzintuigen. De ene kat begroet de andere kat ook door de snorharen van die kat met zijn eigen snorharen aan te raken. Katten zijn zeer sociale dieren en gaan relaties aan met andere (huis)dieren. Als het buitenkatten zijn, dan maken zij ook vaak deel uit van de plaatselijke kattengemeenschap. Zowel katers als poezen markeren hun territorium instinctief door met hun kop tegen mensen en meubilair aan te wrijven. Zo laten zij geursporen achter welke afkomstig zijn uit de klieren rondom hun kop. De kat zet overigens ook zijn geur af met zijn pootjes, bijvoorbeeld als hij aan een boom krabt.
Territoriumgedrag van de kat en sterilisatie
Een kat kiest instinctief een territorium voor zijn jacht en sociale contacten. Territoriumgedrag komt het meeste voor bij ongecastreerde katers, daar hun belangrijkste biologische doel in het leven de voortplanting is. Het territorium van een ongecastreerde kater kan tot meer dan tien kilometer van het huis reiken. De kater zal zijn territorium verdedigen tegen indringers en zal zo nodig vechten met andere katers om zijn sociale positie te bewaken en in de smaak te (blijven) vallen bij de poezen, die periodiek krols worden en dan de katers in de buurt aantrekken. Bij gesteriliseerde/gecastreerde katten wordt het leven niet zo sterk hormonaal bepaald. Het territorium reikt meestal niet verder dan het huis en de tuin. Dit wil overigens niet zeggen dat je kat de kat van de buren niet uit zal dagen. Tot een fikse vechtpartij zal het echter meestal niet komen. Een confrontatie blijft, bij katten zonder geslachtsdriften, vrijwel altijd bij een combinatie van wat heen en weer schreeuwen en wat dominante lichaamstaal. Katten markeren in veel gevallen de grenzen van hun territorium met een sproeisel van geconcentreerde, zeer sterk ruikende urine (dit noemen we sproeien). Soortgelijk sproeigedrag zien we trouwens ook bij katten die zich onveilig voelen in hun leefgebied, bijvoorbeeld als er vreemde huisdieren op visite komen. Zowel katers als poezen sproeien. Zij doen dit soms ook nog als zij gesteriliseerd/gecastreerd zijn, maar dan is de geur lang niet zo heftig. In extreme gevallen markeert een kat zijn territoriumgrenzen ook door een grote boodschap te doen. Dit gedrag behoeft dan de aandacht van de eigenaar en zijn dierenarts of kattengedragsdeskundige. Het onvruchtbaar maken van katten (steriliseren/castreren) vermindert, zoals eerder aangegeven, sterk het territoriale gedrag van katten. Castratie van een kater vindt plaats door de testikels (zaadballen) van de kater, onder volledige narcose, te verwijderen. Dit kan vanaf een leeftijd van vier maanden. Na een etmaal is de kater meestal weer compleet hersteld van de ingreep. Een poes kan vanaf een leeftijd van vier tot vijf maanden gesteriliseerd (of eigenlijk: gecastreerd) worden, zodat zij niet meer krols wordt. Haar eierstokken en baarmoeder worden onder narcose verwijderd. Ook hierbij is het herstel meestal niet al te ingrijpend.
Stress bij katten
Soms is het lastig om symptomen van stress te herkennen bij katten. Sommige kattenrassen hebben meer aanleg voor stress dan andere kattenrassen. Oosterse katten kunnen vaak slecht tegen vreemde situaties. Goed gesocialiseerde katten zullen minder snel gespannen zijn dan katten die te vroeg bij hun moeder weggehaald zijn. Als een kat zich kwetsbaar voelt, dan zal hij zich dikwijls wat terugtrekken. Als een kat gaat vechten dan maakt hij zich zo groot mogelijk, maar een gespannen en/of angstige kat doet juist het tegenovergestelde: hij maakt zich (figuurlijk) zo klein als een muis. Zijn vacht ligt relatief plat op het lichaam, de staart is gekruld en de kat sluipt en verstopt zich. Zijn oortjes liggen dan ook vaak plat op zijn kop. Als de kat nog meer gespannen raakt, dan zal hij gaan trillen. De kat kan gaan kwijlen en gaat wellicht overgeven of doet zijn behoefte spontaan op de vloer. In sommige gevallen reageert een kat, als hij gespannen is, overigens eerder agressief dan angstig. Milde vormen van angst kunnen vrij eenvoudig verholpen worden. Het is goed om de kat eerst wat rust te gunnen. Praat rustig tegen de kat, stel hem gerust en wacht tot de kat jou weer opzoekt. Stel ook vast wat de (externe) bron van de stress is en tracht deze weg te nemen. Het kan bijvoorbeeld gaan om een kind dat de kat plaagt of om harde geluiden in de omgeving. Je kunt ook op beheerste wijze 'exposure' inzetten om de kat zijn angst te laten overwinnen. Als de kat bijvoorbeeld bang is voor harde geluiden, dan kan je een poging doen om de kat geleidelijk te laten wennen aan harde geluiden. Rustig opbouwen is hierbij essentieel, anders werkt deze methode juist averechts. Als een kat agressief wordt en begint te krabben en bijten, dan kan de kat ziek zijn, of verveeld of bang. Het is belangrijk om kittens te leren dat agressief gedrag niet getolereerd wordt, zelfs niet als een verlengstuk van het spel. Tegenwoordig bestaan er overigens producten waarmee je kattenferomonen in de lucht kunt brengen die gespannen katten rustiger maken.
Training en aangeleerd gedrag van de kat
Katten kunnen getraind worden om bepaald gedrag al dan niet te vertonen. De mate waarin de kat getraind kan worden om dingen te doen of niet te doen is sterk afhankelijk van de tijd die de katteneigenaar bereid is in de training te steken. Het gedrag dat hoort bij de jacht is grotendeels instinctief, maar de moederpoes en andere katten leren het de kittens ook. Elk kitten heeft zijn eigen temperament en individuele kwaliteiten. Als je met een kitten speelt, dan kan je er spelenderwijs achter proberen te komen waar de kracht en waar de zwaktes van het kitten liggen. Katten zijn erg goed ontwikkeld op het gebied van balans en ruimtelijk inzicht. Desalniettemin zullen sommige katten hierin nog veel beter ontwikkeld zijn dan andere katten. Het is mogelijk om een kat te leren om voorwerpen terug te brengen, net als een hond. Het is soms ook mogelijk om een kat te leren om te luisteren naar bepaalde commando's, alhoewel dit niet echt bij de eigenzinnige aard van een kat past. Alle training begint bij de toepassing van effectieve communicatie. Als je de naam van je kat gebruikt in deze communicatie, dan zal je kat op zijn eigen naam gaan reageren. Katten kunnen ook goed de betekenis van andere eenvoudige woorden of commando's leren, vooral als deze rustig met een lage stem uitgesproken worden. Schreeuw niet tegen je kat, want dit kan je kat een trauma bezorgen. Als je wilt dat een kat je meubilair heel laat, dan kan je een krabpaal neerzetten en de kat telkens belonen als hij zijn nagels aan deze krabpaal scherpt. Als de kat aan iets anders begint te krabben, pak hem dan voorzichtig op en breng hem direct naar de krabpaal, zodat hij kan leren dat hij zijn nagels aan de krabpaal moet slijpen. Beloon de kat zo nodig met een royale aai of een lekkernij. Een krabpaal kun je aantrekkelijk maken door er wat druppeltjes valeriaan over te sprenkelen. Oefening en aanmoediging vormen tezamen ook de sleutel als je je kat leert gebruik te maken van het kattenluik. Ook bij deze training kan je een beloning inzetten om de kat extra te motiveren om het juiste gedrag te vertonen.
